فهرست کامل آزمایش های دوران بارداری

بارداری یک دوران‌ بی‌نظیر و پر اهمیت در زندگی هر زوج است. انتظار ورود عضوی جدید به خانواده، هیجان و شور و شوقی است که همه والدین در دل خود تجربه می‌کنند. اما در این دوران، بسیاری از سوالات و ابهامات بر سر راه زوجین قرار می‌گیرد و در جستجوی پاسخ‌های صحیح و قابل اعتماد هستند. یکی از ابزارهایی که در شناسایی بارداری و پیگیری وضعیت جنین نقش بسیار مهمی دارد، آزمایش های دوران بارداری و سونوگرافی ها هستند. برای داشتن یک بارداری سالم و لذت‌بخش، پیروی از برنامه معاینات و آزمایشات دوران بارداری امری حیاتی است. در ادامه با شرح و توضیح این آزمایش ها با ما همراه باشید.

در اولین ویزیت، پزشک وزن، طول رحم و فشارخون شما را برای تخمین میزان رشد جنین، غربالگری و تشخیص فشارخون حاملگی اندازه می گیرد.

آزمایشات روتینی که در اوایل بارداری باید انجام شود عبارتند از :

شمارش کامل سلول های خونی (CBC)

این تست جهت بررسی انواع کم خونی و بررسی وضعیت سیستم دفاعی بدن و فاکتورهای دخیل در انعقاد مانند پلاکت می باشد.

گروه خونی و فاکتور Rh

در سه ماهه اول بارداری باید تعیین گروه خونی و همچنین، تعیین فاکتور Rh انجام شود. فاکتور Rh پروتئینی است که در سطح گلبول های قرمز یافت می شود. اگر سلول های خونی دارای این پروتئین باشند، Rh مثبت و اگر سلول های خونی این پروتئین را نداشته باشند، Rh منفی محسوب می شود. اگر خانمی Rh منفی و جنین او Rh مثبت باشد، بدن او می‌تواند آنتی‌بادی‌هایی علیه فاکتور Rh  جنین بسازد. این آنتی بادی ها می توانند به گلبول های قرمز جنین آسیب برسانند. این وضعیت معمولاً در بارداری اول مشکلی ایجاد نمی کند، زیرا که بدن مقدار کمی آنتی بادی تولید می کند. اما ممکن است در بارداری های بعدی مشکلاتی ایجاد کند. اگر مادر Rh منفی باشد، معمولا در دوران بارداری آمپول روگام دریافت می کند تا از ایجاد آنتی بادی های Rh جلوگیری شود. اگر مادر Rh منفی باشد و سابقه بارداری داشته باشد، نیاز به آزمایشات و نظارت ویژه در طول بارداری دارد همچنین ممکن است کودک متولدشده پس از تولد نیاز به درمان داشته باشد.

آزمایش ادرار

گلبول قرمز در ادرار می تواند بیانگر خونریزی باشد. گلبول های سفید برای بررسی عفونت ادراری بررسی می شود. سطح بالای قند خون  که می تواند نشانه دیابت باشد، در آزمایش ادرار بررسی می شود. آزمایش ادرار همچنین میزان پروتئین خون را اندازه گیری می کند. سطوح بالای پروتئین ممکن است نشانه پره اکلامپسی باشد، که یک عارضه جدی  به ویژه در اواخر بارداری است.

کشت ادرار

این آزمایش حضور باکتری در ادرار را بررسی می کند که می تواند نشانه عفونت ادراری باشد. گاهی اوقات UTI علائمی ایجاد نمی کند. ادرار در اوایل بارداری و در اواخر بارداری آزمایش می شود. اگر آزمایش باکتری را در ادرار نشان دهد، با آنتی بیوتیک درمان خواهد شد.

سرخجه Rubella

گاهی اوقات سرخک آلمانی نیز نامیده می شود و می تواند باعث نقص مادرزادی شود. آزمایش خون بیانگر این است که آیا شما به سرخجه مبتلا شده اید یا در برابر این بیماری واکسینه شده اید. اگر قبلا این عفونت را داشته اید یا علیه سرخجه واکسینه شده اید، در مقابل این بیماری مصون هستید. سرخجه به راحتی قابل سرایت می باشد. اگر آزمایش خون شما نشان داد که ایمنی ندارید، از افرادی که به این بیماری مبتلا هستند در دوران بارداری اجتناب کنید. یک واکسن وجود دارد، اما حاوی ویروس زنده است و برای زنان باردار توصیه نمی شود. اگر واکسینه نشده اید، می توانید واکسن سرخک، اوریون، سرخجه (MMR) را پس از تولد نوزاد دریافت کنید.

هپاتیت B و هپاتیت C

هپاتیت، ویروسی است که کبد را آلوده می کند. زنان باردار مبتلا به هپاتیت B یا C می توانند ویروس را به جنین خود منتقل کنند. همه زنان باردار باید از نظر عفونت هپاتیت B و هپاتیت C آزمایش شوند. اگر هر کدام از این عفونت ها را دارید می توانید به نوزاد خود شیر بدهید. واکسنی برای محافظت از نوزاد در برابر هپاتیت B در دسترس است. این واکسن به صورت سه دوز واکسن تزریق می شود که اولین دوز آن در عرض چند ساعت پس از تولد به نوزاد داده می شود.

عفونت های مقاربتی (STIs)

بیماری های مقاربتی می تواند برای شما و جنین شما عوارض ایجاد کند. همه زنان باردار در اوایل بارداری از نظر سیفلیس و کلامیدیا و سوزاک آزمایش می شوند.اگر مبتلا به STI هستید، در دوران بارداری تحت درمان قرار می گیرید و دوباره آزمایش می شوید تا بررسی شود که آیا درمان موثر بوده است یا خیر. شریک جنسی شما نیز باید تحت درمان قرار گیرند. 

ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)

HIV به سلول های سیستم ایمنی بدن حمله می کند و باعث سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) می شود. اگر HIV دارید، احتمال انتقال آن به جنین وجود دارد. در حالی که باردار هستید، می توانید از داروهایی استفاده کنید که می تواند خطر انتقال HIV را به جنین شما کاهش دهد.

سل (TB)

زنان در معرض خطر بالای سل (مانند افراد دچار ضعف سیستم ایمنی ،مبتلایان به HIV و افرادی که در تماس مستقیم با فرد مبتلا به سل هستند) باید از نظر ابتلا به سل بررسی شوند.

و سایر آزمایشات نیز ممکن است با توجه به نظر پزشک متخصص مورد ارزیابی قرار می گیرند. 

در این سه ماه برای بررسی عوامل خطرزای حاملگی، باید مجموعه کاملی از سابقه پزشکی شما تهیه شود. بنابراین لازم است راجع به مصرف داروها و بیماری های خود به پزشکتان اطلاع دهید. آزمایش هایی که در این دوره سه ماهه برای بررسی سلامت شما و فرزندتان انجام می شود، عبارتند از:

آزمایش خون:

جهت بررسی وجود بیماری سیفلیس، ایمنی نسبت به هپاتیت و سرخجه، تعیین گروه خونی و RH انجام می شود.
اگر شما RH منفی هستید و جنین شما RH مثبت ممکن است بدن شما به آن واکنش نشان دهد. این اتفاق نسبتا شایع است و معمولا بدون مشکل اساسی درمان می شود فقط در شرایط نادری ممکن است کم خونی ایجاد شود.

سونوگرافی جنین:

از هفته پنجم حاملگی می توان سونوگرافی جنین را انجام داد. در این بررسی، تصویری از جنین در حال رشد به دست می آید. سونوگرافی از راه واژن می تواند حاملگی های خارج از رحم یعنی حالتی که جنین در جایی غیر از رحم رشد می کند زا  نیز مشخص کند.

نمونه برداری از کوریون:

در این آزمایش تعدادی از سلول های جفت بین هفته هشتم و بیستم جنینی برداشته می شوند و از نظر اختلالات ژنتیکی مختلف از جمله نشانگان داون بررسی می شوند. این آزمایش بطور معمول انجام نمی گیرد بلکه فقط زمانی که سابقه بیماری های ژنتیکی وجود داشته باشد، انجام می شود.

سونوگرافی NT

سونوگرافی ان تی، بین هفته های ۱۱ تا ۱۴ بارداری  انجام می شود. روش انجام آن مثل سونوگرافی‌های معمولی، از روی شکم است. اما در این سونوگرافی، با روش خاصی، ضخامت پشت گردن جنین و وجود استخوان بینی بررسی می شود. این سونوگرافی باید توسط سونوگرافیست ماهری که گواهینامه ی انجام آن را دارد انجام شود. کوچکترین خطایی در اندازه گیری عدد ان تی، می‌تواند نتیجه‌ی غربالگری را تغییر دهد. عدد NT (ضخامت پشت گردن جنین )، در جنین‌های مبتلا به سندرم داون، افزایش نشان می‌دهد. دیده شدن استخوان بینی، نشانه‌ی خوبی است. اما مشاهده نشدن آن، نیاز به پیگیری مجدد در هفته‌های آینده دارد.
اگر آزمایشات هیچ مشکلی نداشته باشد ، اما عدد NT بالاتر از حد مشخص است، فقط در موارد زیر آزمایشات دقیق‌تر مثل آمنیوسنتز نیاز است :

• عدد NT بالای ۳ باشد و مادر بالای ۳۵ سال سن داشته باشد.
•  عدد NT بالای ۴ باشد  و مادر زیر ۳۵ سال سن داشته باشد . 
• تمام زنان (در هر سنی) اگر عدد NT بالاتر از ۳ و نیم داشته باشند ، باید در ۱۸ تا ۲۰ هفتگی اکوی قلب جنین انجام دهند.

استخوان بینی در سه ماهه اول در ۶۷ درصد بیماران مبتلا به سندروم داون یا تریزومی ۱۸ و در ۹۰ درصد از بیماران مبتلا به سندروم ترنر مشاهده نمی‌شود.

آزمایش‌های غربالگری سندروم داون:

1. آزمایش دابل مارکر (Double Marker)

به این آزمایش اصطلاحا FTS  یا First Trimester Screening می‌گویند. در این آزمایش به طور هم زمان دو شاخص خونی PAPP-A و Free βHCG و یک شاخص سونوگرافی به نام NT یا  Nuchal Translucency بررسی می شود. این آزمایش از ابتدای هفته ۱۱ تا انتهای هفته ۱۳ انجام می‌شود. ارزش تشخیصی این تست ۸۵ درصد است.

2. تریپل مارکر  (Triple Marker)

در این آزمایش AFP، HCG و استریول غیر کونژوگه اندازه گیری می‌شود. این تست در هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ انجام می‌شود. برای انجام این تست، نمونه خون از بیمار گرفته می شود و در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می گیرد. مقادیر غیر طبیعی ممکن است نشانه موارد زیر باشد.

• سندروم داون
• سندروم ادوارد
•  نقایص لوله عصبی مانند اسپینا بیفیدا
•  چند قلویی

3. کواد مارکر (Quad Marker)

این آزمایش در هفته‌های ۱۴ تا ۲۲ انجام می‌شود و چهار شاخص خونی AFP، βHCG، uE3 و Inhibin- A را بررسی می‌کند. با انجام این آزمایش می‌توان به وجود اختلالات سیستم عصبی، سندروم داون و تریزومی ۱۸ پی برد.

4. آزمایش های یکپارچه (Integrated Prenatal Test )

به این تست IPS نیز می‌گویند. در این آزمایش خانم باردار آزمایش مرحله اول را انجام می‌دهد ولی نتیجه آزمایش گزارش نمی‌شود و سپس در هفته ۱۵ بارداری، آزمایش‌های سه ماهه دوم را انجام داده و با استفاده از شاخص‌ها، نتیجه محاسبه و گزارش می‌شود. ارزش تشخیصی این تست ۹۵ درصد است و کاملترین پروتکل غربالگری سندروم داون در دنیا است.

5. غربالگری متوالی Sequential Screening

روش Sequential به دو صورت “قدم به قدم” stepwise و “مشروط” Contingent اجرا می شود.
در مدل قدم به قدم ابتدا در سه ماهه اول، FTS انجام می شود اگر ریسک بدست آمده بالاتر از cut off باشد بیمار برای مشاوره ژنتیک و انجام تست‌های تشخیصی (CVS) معرفی می‌گردد و اگر ریسک بدست آمده کمتر از cut off  باشد بیمار کاندید انجام غربالگری سه ماهه دوم (کواد) خواهد بود.
در مدل مشروط، زنان باردار بر اساس نتایج غربالگری سه ماهه اول به سه دسته ریسک بالا، ریسک متوسط و ریسک پایین تقسیم می شوند. زنان با ریسک بالا برای انجام CVS فرستاده می‌شوند. آنهایی که ریسک پایین دارند احتیاجی نیست که تست غربالگری دیگری در موردشان اجرا شود و فقط زنانی که دارای ریسک متوسط هستند، کاندید انجام غربالگری مرحله دوم (کواد) می شوند. میزان تشخیص این روش ها بیشتر از ۹۰% با مثبت کاذب ۵% است.

6. نمونه برداری از پرزهای کوریونی (Chorionic Villus Sampling)

نمونه برداری از پرزهای جفتی یا CVS یک آزمون تشخیصی پیش از تولد است که تحت بیحسی موضعی و با استفاده از اولتراسوند انجام می شود. به کمک سوزنی که از دیواره شکم مادر عبور می‌کند و با انبر جراحی که از گردن رحم عبور می‌کند، از پرزهای جفتی نمونه تهیه می‌شود.
نمونه برداری از پرزهای جفتی بین هفته های ۱۱ تا ۱۴ انجام می‌گیرد و می‌تواند اطلاعات مهمی در رابطه با ساختار ژنتیکی جنین فراهم آورد. در موارد زیر بیمار جهت نمونه برداری ارجاع  داده می‌شود:

• نتیجه آزمون غربالگری مثبت گزارش شده باشد
• سابقه وجود بیماری کروموزومی در بارداری قبلی
• در مادران ۳۵ سال به بالا 
• وجود سابقه بیماری خانوادگی و ژنتیکی مانند تی-ساکس و فیبروز کیستیک
  نکته قابل توجه این است که نمونه برداری از پرزهای کوریونی در موارد نگرانی از ابتلای جنین به نقایص لوله عصبی موثر نیست و در این موارد بهتر است آمنیوسنتز انجام شود. پزشک پیش از انجام نمونه برداری باید بیمار را از خطرات، مزایا و معایب این روش آگاه کند. بیمار باید مایعات زیادی بنوشد زیرا مثانه پر در هدایت سوزن به پزشک کمک می‌کند. در صورتی که این عمل، ترانس سرویکال انجام می‌شود باید از عدم وجود خونریزی یا لکه بینی و عفونت واژینال، واژینیسموس و جفت غیر قابل دسترس به دلیل فیبروم رحمی اطمینان پیدا کرد. اگر بیمار RH منفی و همسرش RH مثبت باشد، تزریق آمپول روگام ضرورت دارد.
  خطرات این آزمون عبارتند از:
• خونریزی
•  سقط 
• ناسازگاری RH
• پارگی زودرس پرده های جنینی
  ۲ تا ۴ روز پس از نمونه برداری باید سلامت جنین را مورد ارزیابی قرار داد.

آمنیوسنتز

آمنیوسنتز هم یک روش تشخیصی پیش از تولد است که در طی آن مقدار کمی از مایع آمنیوتیک از کیسه اطراف جنین برداشته میشود. نمونه گیری تحت هدایت سونوگرافی و از طریق یک سوزن نازک که از روی شکم وارد رحم می‌شود، انجام می‌گیرد. انجام این روش در موارد زیر توصیه می‌شود:

• سن بالای ۳۵ سال مادر
• سونوگرافی غیر طبیعی
• سابقه تولد نوزاد با نقایص خاص زمان تولد
• سابقه داشتن کودک با نقایص مادرزادی

به کمک آمنیوسنتز می توان بیماری‌هایی مانند سندروم داون، فیبروز کیستیک، نقایص لوله عصبی، اسپینا‌بیفیدا، آنانسفالی، دیستروفی عضلانی، تی ساکس و بیماری آنمی داسی شکل را تشخیص داد.
دقت انجام آمنیوسنتز ۹۹.۴ درصد است و خطرات احتمالی ناشی از آن کمتر از ۱ درصد است.
در جدول زیر می‌توانید تست های غربالگری و زمان انجام تست‌ها و مارکرهای قابل اندازه گیری در هر تست را مشاهده کنید:

نام تست	زمان انجام	مارکرهای قابل اندازه گیری
Combined test	سه ماهه اول	NT+PAPP-A+free βHCG
Double marker	سه ماهه دوم	AFP+HCG
Triple marker	سه ماهه دوم	AFP+HCG+uE3
Quad marker	سه ماهه دوم	Triple+inhibin A
Serum integrated test	سه ماهه دوم	PAPP-A+Quad marker
integrated test	سه ماهه دوم	NT+serum integrated

بین هفته سیزدهم تا بیست و هفتم حاملگی، شما باید از پزشک خود انتظار انجام آزمایش های زیر را داشته باشید

بررسی الکتریکی قلب جنین:

در آغاز هفته بیستم حاملگی، پزشک می تواند به ضربان قلب جنین، با گوشی های خاصی گوش دهد و سلامت کلی جنین را از این طریق بررسی کند. علاوه بر این، ممکن است سونوگرافی جنین برای بررسی پیشرفت رشد جنین نیز انجام گیرد.

تست تحمل گلوکز (GTT):

پزشک به شما شربت قندی می دهد تا بنوشید و سپس قند خون را در فواصل منظم اندازه می گیرد. این آزمایش نشان می دهد که بدن با چه سرعتی متابولیسم قند را انجام می دهد. هر بی قاعدگی در این رویه می تواند نشانگر دیابت حاملگی باشد.
غربالگری سرم خون مادر:
به طور معمول این تست انجام نمی شود. این آزمایش برای کشف نقایص تولد انجام می گیرد تا موارد زیر در سرم خون مادر بررسی شود:

تست آلفا فیتوپروتئین (AFP):

این ماده به طور معمول در کبد جنین تولید می شود.افزایش میزان آن ممکن است بدلیل نقص در نخاع باشد در حالی که کاهش آن نشانگان داون را نشان می دهد.

آزمایش HCG:

گنادوتروپین جنین انسانی از جفت ترشح می شود. سطح خونی HCG در ۱۴ هفته اول حاملگی افزایش می یابد. اگر سطح HCG خیلی بالا باشد ممکن است علامت نشانگان داون باشد.

استریول:

این ماده به وسیله جفت تولید می شود. سطح آن اولین بار در هفته نهم حاملگی قابل اندازه گیری است. کاهش سطح آن می تواند علامت نشانگان داون باشد.

مهارکننده A:

یک آزمایش غربالگری جدید است که یک پروتئین را که جنین و جفت تولید می کنند، اندازه گیری می کند. اگر سطح آن به طور غیر طبیعی بالا برود، علامت نشانگان داون است.

آمنیوسنتز:

اگر نتیجه بررسی سرم غیرطبیعی باشد یا اگر عوامل خطر مثل کاهش حرکات جنین وجود داشته باشد، آمنیوسنتز انجام می گیرد.

مایع آمنیوتیک:

مایع آمنیوتیک بررسی می شود تا صد نوع متفاوت از نقایص جنینی کشف شود. در ضمن جنسیت جنین نیز به این وسیله مشخص می شود.

در این دوره بیشتر آزمایش ها انجام شده است. با این وجود بررسی های دیگری برای اطمینان از سلامت کلی جنین و زایمان صورت می گیرد از جمله:

استرپتوکوک گروه B:

این تست خون نشان می دهد که آیا عفونتی به وسیله میکروب استرپتوکوک گروه B که می تواند بیماری شدیدی در نوزاد ایجاد کند، بوجود آمده است یا خیر. اگر باکتری دیده شود، آنتی بیوتیک برای حفظ کودک در زمان زایمان تجویز می شود.

هپاتیت B:

اگر جواب آزمایش برای ابتلا به هپاتیت ب مثبت باشد، کمی بعد از تولد، نوزاد واکسنی در مقابل این بیماری دریافت می کند.

افاسمان (کشیدگی) گردن رحم:

نزدیک زمان زایمان هم پزشک باید معایناتی انجام دهد. بدنبال این بررسی پزشک متوجه می شود که جنین به چه مقدار در لگن پایین آمده است و گردن رحم تا چه اندازه شروع به کشیده شدن کرده است. این اندازه گیری ها به تخمین پیشرفت زایمان کمک می کند. ممکن است حتی بررسی جنین نیز لازم باشد.

تست بدون استرس:

یکی از شاخص های مهم دیگر سلامت جنین علاوه بر ضربان قلب، حرکات جنین است، که در صورت کاهش آن آزمایش های خاصی چون بیوفیزیکال و تست بدون استرس (NST) انجام می گیرد.

آمنیوسنتز:

در نهایت اگر جنین شما به هر دلیل نیاز به زایمان زودرس داشته باشد، آمنیوسنتز برای بررسی اینکه آیا رشد ریه جنین به حد کافی هست یا خیر، انجام می گیرد.

آزمایش	زمان انجام	هدف انجام آزمایش
آزمایش‌های تشخیص بارداری
بیبی چک	یک روز بعد از عقب انداختن پریود	تایید بارداری
آزمایش خون	یک روز بعد از عقب انداختن پریود	تایید بارداری
آزمایش بتا	یک روز بعد از عقب انداختن پریود	برای اندازه گیری hCG و بررسی پیشرفت بارداری
آزمایش ادرار	۴ یا ۵ روز قبل از پریود مورد انتظار	تشخیص باداری سریع‌تر از سایر روش‌ها
آزمایش‌های سه ماهه‌ی اول بارداری
آزمایش خون	هفته ۹ تا ۱۳	برررسی موارد غیرطبیعی, PAPP-A, مقادیر hCG
سونوگرافی nt	هفته ۱۱ تا ۱۴	بررسی سندروم داون و باقی اختلالات ژنتیکی
سونوگرافی ساده	هفته ۶ تا ۱۲	برای بررسی حاملگی داخل رحمی، تعداد جنین‌ها و سن حاملگی
آزمایش پرزهای کوریونی	هفته ۱۰ تا ۱۳	بررسی اختلالات ژنتیکی جنینی
آزمایش‌های سه ماهه‌ی دوم بارداری
تست چهارگانه	هفته ۱۵ تا ۲۰	بررسی اختلالات ژنتیکی و سندروم داون
سونوگرافی دوم	هفته ۱۸ تا ۲۲	بررسی سلامت و رشد جنین
آژمایش غربالگری دیابت	هفته ۲۴ تا ۲۸	برای بررسی دیابت بارداری
آمنیوسنتز	هفته ۱۵ تا ۲۰ اگر نیاز باشد	بررسی اختلالات ژنتیکی و مشکلات جنینی
آزمایش‌های سه ماهه‌ی سوم بارداری
غربالگری استرپتوکوکی	هفته ۳۵ تا ۳۷	بررسی آلوده شدن جنین و مادر
آزمایش‌های خونی مورد نیاز	متنوع است	بررسی آنمی و گروه خونی
تست استرس جنینی و بیوفیزیکال پروفایل	در بارداری‌های پرخطر	بررسی سلامت جنین
سونوگرافی	در هر هفته‌ای از سه ماه‌ی سوم	بررسی رشد جنین، موقعیت آن و مایع آمنیوتیک
سایر آزمایش‌ها
اکوکاردیوگرام جنین	حدود هفته ۲۰ تا ۲۲	برای جنین‌های با ریسک بالا جهت مشکلات قلبی
سونو داپلر خونی	در بارداری‌های پر خطر	بررسی جریان خون و ارگان‌ها
اندازه گیری طول سرویکس با سونوگرافی	در موارد خطر برای زایمان زودرس	بررسی ریسک زایمان زودرس