زایمان زودرس؛ علل، عوارض و پیشگیری

زایمان زودرس به معنای تولد نوزاد پیش از موعد و قبل از هفته ۳۷ بارداری است. بارداری طبیعی حدود ۴۰ هفته طول می‌کشد. نوزادان نارس اغلب با مشکلات جدی سلامتی مواجه هستند، به ویژه هنگامی که خیلی زود متولد می‌شوند. این مشکلات اغلب متفاوت هستند. اما هر چه نوزاد زودتر متولد شود، خطر و چالش‌های سلامتی نیز بیشتر است.
نوزادی که زودتر از موعد به دنیا می آید در یکی از دسته های زیر قرار می گیرد:

• دیر نارس ، که بین ۳۴ تا ۳۶ هفته بارداری متولد شده است.
• متوسط نارس ، که بین ۳۲ تا ۳۴ هفته بارداری متولد شده است.
• زود نارس ، که بین ۲۸ تا ۳۲ هفته بارداری متولد شده است.
• خیلی زود نارس ، که قبل از ۲۸ هفته بارداری متولد شده است.
  اغلب تولدهای نارس در مرحله دیر نارس رخ می‌دهند.

برخی نوزادان نارس ممکن است مشکلات کمی به واسطه زود به دنیا آمدن داشته باشد و برخی هم با مشکلات جدی‌تر سلامتی روبرو می شود. برخی نشانه‌های تولد زودهنگام عبارتند از:

• اندازه کوچک، با سری که در مقایسه با بدن بزرگ به نظر می‌رسد
• موهای نازکی که بخش زیادی از بدن را می‌پوشانند
• دمای پایین بدن، عمدتاً بلافاصله بعد از تولد در اتاق زایمان
• مشکل در تنفس
• مشکلات تغذیه
  

جداول زیر وزن هنگام تولد، قد و دور سر نوزادان نارس در سنین مختلف بارداری برای هر جنس را نشان می‌دهند.

وزن، قد و دور سر بر اساس سن بارداری برای پسران
سن بارداری	وزن	قد	اندازه دور سر
۴۰ هفته	۳.۶ kg	51 cm	35 cm
35 هفته	۲.۵ kg	46 cm	32 cm
32 هفته	۱.۸ kg	42 cm	29.5 cm
28 هفته	۱.۱ kg	36.5 cm	26 cm
24 هفته	۰.۶۵ kg	31 cm	22 cm

وزن، قد و دور سر بر اساس سن بارداری برای دختران
سن بارداری	وزن	قد	اندازه دور سر
۴۰ هفته	۳.۴ kg	51 cm	35 cm
35 هفته	۲.۴ kg	45 cm	31.5 cm
32 هفته	۱.۷ kg	42 cm	29 cm
28 هفته	۱.۰ kg	36 cm	25 cm
24 هفته	۰.۶۰ kg	32 cm	21 cm

مراقبت ویژه نوزاد نارس

اگر نوزاد نارس به دنیا بیاید، باید مدتی در بخش ویژه نوزادان بیمارستان بماند و به طور شبانه‌روزی تحت نظر باشد. این بخش “بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان” (NICU) نامیده می‌شود. نوزاد نارس ممکن است بلافاصله بعد از تولد به کمک برای تغذیه و تطبیق با شرایط نیاز داشته باشد. تیم مراقبتی بیمارستان می‌تواند به والدین در درک نیازها و برنامه مراقبت از نوزاد کمک کند. 

غالباً دلیل دقیق زایمان زودرس مشخص نیست. اما برخی عوامل می‌توانند خطر آن را افزایش دهند. برخی از این عوامل عبارتند از:

• بارداری دوقلو، سه‌قلو یا چندقلوهای دیگر.
• فاصله کمتر از شش ماه بین بارداری‌ها؛ از نظر پزشکی خیلی بهتر است که بین بارداری‌ها ۱۸ تا ۲۴ ماه صبر کنید.
• درمان‌های کمکی برای بارداری، موسوم به تولید مثل کمکی، از جمله لقاح مصنوعی درون‌رحمی.
• داشتن بیش از یک سقط جنین یا سقط عمدی.
• داشتن زایمان زودرس قبلی.

برخی مشکلات مربوط به سلامتی مادر می‌توانند خطر زایمان زودرس را افزایش دهند، مانند:

• مشکلات مربوط به رحم، دهانه رحم یا جفت
• برخی از عفونت‌ها، بخصوص عفونت‌های مایع آمنیوتیک و مجرای تناسلی
• مشکلات مزمن سلامتی مثل فشار خون بالا و دیابت
• جراحات یا آسیب‌های جسمی
• استعمال دخانیات، مصرف مواد مخدر یا نوشیدن الکل به طور مکرر و زیاد در دوران بارداری
• کم بودن یا زیاد بودن بیش از حد وزن پیش از بارداری
• باردار شدن قبل از ۱۷ سالگی یا بعد از ۳۵ سالگی
• مواجهه با رویدادهای استرس‌زای زندگی، مثل مرگ یک عزیز یا خشونت خانگی

تمام نوزادان نارس با عوارض سلامتی مواجه نمی‌شوند. اما تولد زودرس می‌تواند باعث بروز مشکلات پزشکی کوتاه‌مدت و درازمدت شود. به طور کلی، هر چه نوزاد زودتر به دنیا آید، خطر بروز عوارض بیشتر است. وزن هنگام تولد نیز نقش مهمی در سلامتی نوزاد و رشد او در سال های آتی دارد.

برخی مشکلات در هنگام تولد واضح هستند. برخی دیگر ممکن است تا مدت ها بعد ظاهر نشوند.

عوارض کوتاه‌مدت

در هفته‌های اول، عوارض ناشی از زایمان زودرس ممکن است شامل موارد زیر باشد:
مشکلات تنفسی: نوزاد نارس ممکن است به دلیل تکامل نداشتن ریه‌ها، در تنفس مشکل داشته باشد. این یک مشکل قابل درمان به نام سندرم دیسترس تنفسی است. در نوزادان نارس، توقف‌های کوتاه در تنفس که به نام آپنه شناخته می‌شوند، رایج است. اکثر نوزادان تا زمانی که از بیمارستان مرخص می‌شوند، آپنه را پشت سر می‌گذارند. برخی نوزادان نارس به اختلال ریوی به نام دیسپلازی برونکوپولمونری که کمتر شایع دچار می‌شوند. آنها ممکن است برای چند هفته یا چند ماه به اکسیژن نیاز داشته باشند، اما غالباً این مشکل را پشت سر می‌گذارند.

مشکلات قلبی: برخی از مشکلات رایج قلبی که در نوزادان نارس دیده می‌شود، شامل ارتباط باز بین دو شریان مهم، یعنی آئورت و شریان ریوی (PDA) و نیز فشار خون پایین است. برقراری ارتباط باز (PDA) نقصی قلبی است که اغلب به صورت خود به خود بسته می‌شود. اما بدون درمان ممکن است به مشکلاتی مانند نارسایی قلبی منجر شود که در آن قلب، نمی‌تواند خون را به خوبی پمپ کند. فشار خون پایین ممکن است نیاز به درمان با مایعات از طریق ورید، داروها و گاهی اوقات انتقال خون داشته باشد.

مشکلات مغزی: هرچه نوزاد زودتر به دنیا بیاید، خطر خونریزی در مغز بیشتر است. این وضعیت به خونریزی داخل بطنی معروف است. بیشتر خونریزی‌ها خفیف هستند و با کمترین تاثیر در کوتاه مدت برطرف می‌شوند. ولی برخی نوزادان ممکن است دچار خونریزی بیشتری در مغز شوند که باعث آسیب دائمی مغزی می‌شود.

مشکلات کنترل دما: نوزادان نارس به سرعت می‌توانند گرمای بدن خود را از دست بدهند. آنها به اندازه یک نوزاد کامل چربی ذخیره شده ندارند. همچنین نمی‌توانند به اندازه کافی گرما تولید کنند تا از دست دادن گرما از طریق سطح بدنشان را جبران کنند. اگر دمای بدن بیش از حد پایین برود، می‌تواند به مشکل خطرناکی به نام هیپوترمی منجر شود. هیپوترمی در نوزادان نارس می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی و سطح پایین قند خون شود. نوزاد زودرس ممکن است تمام انرژی به دست آمده از تغذیه را فقط برای گرم ماندن مصرف کند. به همین دلیل است که به گرمای اضافی از گرم‌کننده یا انکوباتور نیاز دارند.

مشکلات گوارشی: نوزادان نارس بیشتر مستعد داشتن سیستم‌های گوارشی ناکامل هستند. این امر می‌تواند به مشکلاتی مانند انتروکولیت نکروزان (NEC) منجر شود. در NEC، سلول‌های پوشاننده دیواره روده آسیب می‌بینند. این مشکل می‌تواند در نوزادان نارس پس از شروع تغذیه رخ دهد. نوزادان نارسی که تنها از شیر مادر تغذیه می‌شوند، خطر بسیار کم تری برای ابتلا به NEC دارند.

مشکلات خونی: نوزادان نارس در معرض خطر مشکلات خونی مانند کم‌خونی و زردی نوزادان هستند. در کم‌خونی، بدن تعداد کافی گلبول‌ قرمز ندارد. همه نوزادان در طول ماه‌های اول زندگی شاهد کاهش تدریجی تعداد گلبول‌های قرمز خون هستند. اما این کاهش در نوزادان نارس ممکن است بیشتر باشد. در زردی نوزادان، پوست و چشم‌ها زرد به نظر می‌رسد زیرا خون نوزاد حاوی میزان زیادی از یک ماده زرد رنگ از کبد یا گلبول‌های قرمز خون است. این ماده بیلی‌روبین نام دارد. زردی دلایل متعددی دارد، اما در نوزادان نارس شایع‌تر است.

مشکلات متابولیسمی: نوزادان نارس اغلب با مشکلات متابولیک روبرو هستند. متابولیسم فرآیندی است که طی آن بدن، غذا و نوشیدنی‌ها را به انرژی تبدیل می‌کند. برخی از نوزادان نارس ممکن است سطح بسیار پایینی از قند خون داشته باشند چراکه مقدار کمتری قند خون ذخیره‌شده نسبت به نوزادان کامل دارند. نوزادان نارس همچنین در تبدیل قند ذخیره شده به اشکال فعال‌تر و قابل استفاده‌ قند خون، بیشتر دچار مشکل می‌شوند.

مشکلات سیستم ایمنی: سیستم‌ ایمنی در نوزادان نارس کامل نشده است. این امر می‌تواند منجر به افزایش خطر بیماری‌ها شود. عفونت در یک نوزاد نارس می‌تواند به سرعت در جریان خون وارد شده و مشکلی کشنده به نام سپسیس ایجاد کند.

عوارض بلندمدت

در دراز مدت، تولد زودهنگام ممکن است منجر به مشکلات سلامتی مانند موارد زیر شود:
فلج مغزی: این گروه از اختلالات می‌تواند مشکلاتی در حرکت، حجم ماهیچه یا وضعیت بدنی ایجاد کند. این مشکلات ممکن است به دلیل عفونت یا جریان ضعیف خون باشد. همچنین می‌تواند ناشی از آسیب به مغز نوزاد، چه در طول دوران بارداری و چه پس از تولد باشد.

مشکلات یادگیری: نوزادان نارس ممکن است نسبت به نوزادان کامل در رسیدن به مراحل مختلف رشد و تکامل عقب بمانند و بیشتر مستعد داشتن اختلالات یادگیری باشند.

مشکلات بینایی: نوزادان نارس ممکن است به بیماری چشمی به نام رتینوپاتی نارسی مبتلا شوند. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که عروق خونی متورم شده و بیش از حد در بافت حساس به نور در پشت چشم، که رتین نام دارد، رشد می‌کنند. گاهی این عروق متورم باعث ایجاد زخم بر روی رتین شده و آن را از جای خود کنار می‌زنند. به کشیده شدن رتین از پشت چشم، جدایی رتین می‌گویند که در صورت درمان نشدن، می‌تواند به بینایی آسیب رسانده و منجر به نابینایی شود.

مشکلات شنوایی: نوزادان نارس خطر بالاتری برای از دست دادن بخشی از شنوایی خود دارند. باید قبل از ترخیص از بیمارستان، شنوایی همه نوزادان بررسی شود.

مشکلات دندانی: نوزادان نارس بیشتر از نوزادان کامل دچار نقص در پوشش سخت خارجی دندان‌ها، که مینا نام دارد می شوند. نوزادانی که خیلی زود به دنیا می‌آیند، ممکن است دندان‌هایی داشته باشند که رشد آن‌ها زمان بیشتری طول بکشد.

مشکلات رفتاری و سلامت روان: در نوزادانی که زود به دنیا آمده‌اند احتمال بیشتری وجود دارد که دچار مشکلات خاص سلامت روان شوند.

مشکلات مداوم سلامتی: نوزادان نارس بیشتر از نوزادان کامل دچار مشکلات سلامتی بلندمدت می شوند. بیماری‌ها، آسم و مشکلات تغذیه‌ای بیشتر ممکن است ایجاد شوند یا پایدار باشند. نوزادان نارس همچنین خطر بالاتری برای سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) دارند. این حالت زمانی است که یک نوزاد به دلایل نامشخصی اغلب در حالی که خواب است می‌میرد.

دلیل دقیق تولد زودرس اغلب نامعلوم است. اما برخی اقدامات می‌توانند به کاهش خطر تولد زودرس کمک کنند، از جمله:

مصرف مکمل‌های پروژسترون: پروژسترون هورمونی است که نقش مهمی در بارداری دارد. اگر پیش از این تجربه زایمان زودرس داشته‌اید، نسخه‌ی آزمایشگاهی این هورمون ممکن است خطر زایمان زودرس را کاهش دهد. پروژسترون همچنین می تواند خطر زایمان زودرس را در صورت داشتن دهانه رحم کوتاه کاهش دهد. دهانه رحم قسمت تحتانی رحم است که در زمان زایمان باز می‌شود تا نوزاد بتواند متولد شود.

سرکلاژ دهانه رحم: سرکلاژ یک جراحی است که در طول بارداری انجام می‌شود. اگر دهانه رحم شما کوتاه باشد و یا قبلاً زایمان زودهنگام داشته‌اید، ممکن است پزشک متخصص شما، آن را پیشنهاد کند . در طی این روش، دهانه رحم با یک نخ بخیه محکم بسته می‌شود. این کار به رحم حمایتی مضاعف می دهد. بخیه زمانی که وقت تولد نوزاد باشد، برداشته می‌شود. ممکن است پزشک تا پایان بارداری شما را از انجام فعالیت‌های سنگین منع کند.

یکی از چیزهایی که به پیشگیری از تولد زودرس کمک نمی‌کند، استراحت مطلق در بستر است. استراحت در بستر می‌تواند خطر لخته‌های خونی، ضعیف شدن استخوان‌ها و کاهش قدرت عضلانی را افزایش دهد. حتی ممکن است احتمال تولد زودرس را بیشتر کند