در این مقاله، به بررسی و تفسیر سوره نساء آیات 22 تا 28 خواهیم پرداخت. این بخش از سوره نساء، حکم الهی در مورد ازدواج حلال و حرام را بیان می‌کند. در این آیات، کسانی که با آنها ازدواج ممنوع است، بر حسب نسبت خانوادگی یا کرامت انسانی، به تفصیل مشخص شده است. همچنین، در این آیات، به بیان احکام حقوقی و اخلاقی مرتبط با ازدواج با کنیزان و تعیین میزان مهریه آنها پرداخته شده است. این سوره همچنین رحمت و مهربانی الهی را در قبول توبه و آمرزش برای انسان‌ها، بیان می‌کند. در ادامه، به ترجمه و تفسیر این آیات خواهیم پرداخت.
| وَ لا تَنْکِحوا ما نَکَحَ آباؤُکُمْ مِنَ النِّساءِ | با «همسر پدر خودتان» ازدواج نکنید؛ |
| اِلّا ما قَدْ سَلَفَ | مگر آن ازدواجی که قبل از صدور این حکم بوده؛ |
| اِنَّهو کانَ فاحِشَهً وَ مَقْتًا وَ ساءَ سَبیلًا (22) | که این کاری بسیار زشت و راهی نادرست است |
| حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ اُمَّهاتُکُمْ وَ بَناتُکُمْ | بر شما حرام شد ازدواج با مادرانتان و دخترانتان ، |
| وَ اَخَواتُکُمْ وَ عَمّاتُکُمْ وَ خالاتُکُمْ | و با خواهران و عمّه‌ها و خاله‌هایتان، |
| وَ بَناتُ الْاَخِ وَ بَناتُ الْاُخْتِ | و نیز ازدواج با دختران برادر و دختران خواهرتان |
| وَ اُمَّهاتُکُمُ الّاتى اَرْضَعْنَکُمْ | و مادرهایی که به شما شیر دادند، |
| وَ اَخَواتُکُمْ مِنَ الرَّضاعَهِ وَ اُمَّهاتُ نِسائِکُمْ | و خواهران شیری شما و مادر زنانتان، |
| وَ رَبائِبُکُمُ الّاتى فى حُجورِکُمْ | و دختران همسرانتان که نزد شما پرورش یافتند، |
| مِنْ نِسائِکُمُ الّاتى دَخَلْتُمْ بِهِنَّ | البتّه دختران زنانی که با آنان همبستر شده‌اید، |
| فَاِنْ لَمْ تَکونوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلاجُناحَ عَلَیْکُمْ | ولی اگر همبستر نشده‌اید، گناهی بر شما نیست؛ |
| وَ حَلائِلُ اَبْنائِکُمُ الَّذینَ مِنْ اَصْلابِکُمْ | و ازدواج با زنان پسرانتان، اگر آن پسران از نسل خودِ شما هستند؛ |
| وَ اَنْ تَجْمَعوا بَیْنَ الْاُخْتَیْنِ | و نباید دو خواهر را همزمان با هم، به همسری بگیرید؛ |
| اِلّا ما قَدْ سَلَفَ | جز اینکه قبل از صدور این حکم باشد، |
| اِنَّ اللّهَ کانَ غَفورًا رَحیمًا (23) | که خدا همواره آمرزنده‌ای مهربان است |
| وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ اِلّا ما مَلَکَتْ اَیْمانُکُمْ | و ازدواج با زنان شوهردار حرام است، مگر کنیزانتان [i] |
| کِتابَ اللّهِ عَلَیْکُمْ | این قانون قطعی الهی برای شماست. |
| وَ اُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذٰلِکُمْ | و ازدواج با غیر از این زنان نامبُرده، برایتان حلال شده است؛ |
| اَنْ تَبْتَغوا بِاَمْوالِکُمْ | که با پرداخت مهریّه از اموالتان، آنان را به همسری بگیرید. |
| مُحْصِنینَ غَیْرَ مُسافِحینَ | در عین حال، باید پاکدامن باشید نه ناپاک. |
| فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِه‌ى مِنْهُنَّ | پس زنانی که از آنان بهره‌مند شده‌اید، |
| فَآتوهُنَّ اُجورَهُنَّ فَریضَهً | واجب است، مهریّه آنها را بدهید[ii] |
| وَ لاجُناحَ عَلَیْکُمْ | و بر شما گناهی نیست، |
| فى ما تَراضَیْتُمْ بِه‌ى مِنْ بَعْدِ الْفَریضَهِ | اگر پس از ادای مهریّه واجب، در سایر موارد، با هم توافق کنید. |
| اِنَّ اللّهَ کانَ عَلیمًا حَکیمًا (24) | مسلّماً خدا همواره دانا و حکیم است |
| وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ مِنْکُمْ طَوْلًا | و هر کس از شما، که از نظر مالی نتواند |
| اَنْ یَنْکِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ | با زنان پاکدامن با ایمان ازدواج کند[iii] |
| فَمِمّامَلَکَتْ اَیْمانُکُمْ مِنْ فَتَیاتِکُمُ الْمُؤْمِناتِ | میتواند از زنان مؤمن که مالک آنها شده‌اید، همسری انتخاب کند. |
| وَ اللّهُ اَعْلَمُ بِایمانِکُمْ | البتّه خدا به ایمان شما داناتر است؛ |
| بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ | شما از یک جنس هستید و نباید آنان را نژاد پست بدانید؛ |
| فَانْکِحوهُنَّ بِاِذْنِ اَهْلِهِنَّ | پس آنان را با اجازه‌ی صاحبانشان به همسری درآورید؛ |
| وَ آتوهُنَّ اُجورَهُنَّ بِالْمَعْروفِ | و مهریّه آنان را به شایستگی و بدون چون و چرا بدهید؛ |
| مُحْصَناتٍ غَیْرَ مُسافِحاتٍ | و آن کنیزان هم باید پاکدامن باشند نه زناکار؛ |
| وَ لامُتَّخِذاتِ اَخْدانٍ | و نه آنکه پنهانی مردان مختلفی را به دوستی بگیرند؛ |
| فَاِذا اُحْصِنَّ | پس هنگامی که آن زنان، با ازدواج، از گناه حفظ شدند،[iv] |
| فَاِنْ اَتَیْنَ بِفاحِشَهٍ فَعَلَیْهِنَّ | اگر مرتکب فحشاء شدند، مجازاتشان، |
| نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ | برابر با نصف مجازات سایر زنان شوهردار است[v] |
| ذٰلِکَ لِمَنْ خَشِیَ الْعَنَتَ مِنْکُمْ | این حکم برای آنهایی است که بترسند دچار سختی شوند |
| وَ اَنْ تَصْبِروا خَیْرٌ لَکُمْ | و البتّه اگر صبر کنید برایتان بهتر است. |
| وَ اللّهُ غَفورٌ رَحیمٌ (25) | و خدا آمرزنده‌ای مهربان است |
| یُریدُ اللّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ | خداوند می‌خواهد این احکام را برایتان روشن کند |
| وَ یَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ | و شما را به روشهای نیک گذشتگانتان، آگاه نماید[vi] |
| وَ یَتوبَ عَلَیْکُمْ | و با محبّت، توبهی شما را قبول کند |
| وَ اللّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ (26) | و خدا دانایی حکیم است |
| وَ اللّهُ یُریدُ اَنْ یَتوبَ عَلَیْکُمْ | و خدا می‌خواهد که به طرف شما برگردد و به شما رحم کند |
| وَ یُریدُ الَّذینَ یَتَّبِعونَ الشَّهَواتِ | و کسانی که از تمایلات خود پیروی می‌کنند می‌خواهند |
| اَنْ تَمیلوا مَیْلًا عَظیمًا (27) | که شما از راه حق کاملاً منحرف شوید |
| یُریدُ اللّهُ اَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ | خداوند می‌خواهد که بر شما سبک و آسان بگیرد |
| وَ خُلِقَ الْاِنْسانُ ضَعیفًا (28) | چرا که انسان، ناتوان و ضعیف آفریده شده است. |
[i] البته اینطور نیست که همچون افراطیون کنونی، خود را محق بدانیم که به زنان اسیر شده در جنگ تعرض کنیم، ارتباط جنسی با آنان شرایطی دارد که در آیه 25 نساء بیان شده است.
[ii] در این آیه خداوند اجازه داده که دو همسر بعد از آنکه در مورد مهریه واجب به توافق رسیدند، هر شرط دیگری را بگذارند، یکی از این شرطها می تواند تعیین مدت برای زمان ازدواج باشد. این همان ازدواج موقت است و احادیثی که بعضی مسلمین، از قول پیامبر اکرم آورده اند و آن را حرام دانسته اند، مربوط به شرایطی خاص بوده است.
[iii] دو شرط برای ازدواج با کنیز در آیه بیان شده است: اول اینکه آزاد باشد، و همسر نداشته باشد (فتی یعنی آزاده) و یا اگر شوهر دارد، شوهرش مشرک باشد و اسیر نشده باشد و دوم اینکه پس از اسارت، زن به اختیار خود، به خدا و قیامت ایمان آورده باشد. ولی اگر مشرک باشد ازدواج با او، طبق آیات سوره نور، حرام است. پس اگر مشرک باشد، نمی‌توان با او ازدواج کرد و اگر همسرش همراه با او اسیر شده باشد، باز هم نمی‌توان با او ازدواج کرد، زیرا شرط «فتیات» را ندارد، می‌بینیم که تمام شرایط انسانی برای یک کنیز بیان شده تا مبادا برخلاف تمایل خود، مجبور به ازدواج شود. اگر مسلمان نشود، و مشرک باشد، طبق این آیه کسی حق ازدواج با او را ندارد، اگر هم زنی با شوهرش اسیر شود و بعد ایمان آورند، جزء فتیات نیست و به شوهر خودش تعلق دارد. ولی اگر ایمان آورد و شوهرش مشرک بماند، در این حال به میل خودش اسلام آورده و نکاح او با شوهر سابقش باطل است و میتواند ازدواجی همچون سایر زنان داشته باشد.
[iv] تأکید در عبارت «فاذا اُحصِنّ» نشانگر آن است که این مجازات فقط برای کنیزان شوهردار است.
[v] این آیه بیانگر حکم برای زناکاران است. در سوره نور فرموده، مجازات این عمل زشت را، اگر با چهار شاهد ثابت شود، صد ضربه شلاق است. در این آیه، این مجازات برای کنیزان تخفیف داده شده و فقط پنجاه ضربه شلاق می‌شود، شاید علت آن عدم حضور طولانی کنیزان در میان مسلمانان باشد. مجازات سنگسار برای زنای محصنه در قوم یهود، سنگسار بود، ولی این حکم با قرآن ناسازگار است. حکم زنا برای زنان آزاد صد ضربه شلاق است که نصف آن یعنی پنجاه ضربه، برای کنیزان است، اگر حکم آنان رجم بود، نصف نداشت که خداوند برای کنیز شوهردار، نصف آن را تعیین نماید.
[vi] منظور از «سنتهای کسانی که قبل از شما بودند»، همان احکام الهی است؛ زیرا احکام الهی ثابت است.
تعبیر این آیات در استخاره با قرآن
خوب است به شرطی که:
- در ازدواج و طلاق، قوانین الهی را رعایت کنید؛ خداوند می‌خواهد این احکام را برایتان روشن کند و شما را به روشهای نیک گذشتگانتان، آگاه نماید و با محبّت، توبهی شما را قبول کند و خدا دانایی حکیم است.
- و خدا می‌خواهد که به طرف شما برگردد و به شما رحم کند. خداوند می‌خواهد که بر شما سبک و آسان بگیرد چرا که انسان، ناتوان و ضعیف آفریده شده است.
