در این مقاله، به بررسی سوره نساء آیات 34 تا 36 می‌پردازیم که در آن به موضوعات مهمی مانند رفتار نیکو با همسر، والدین و دیگر افراد جامعه، نقش مرد در خانواده، راه‌های حل اختلاف در زندگی زناشویی و احترام به حقوق انسانی اشاره شده است. این آیات مبانی اخلاقی مهمی را برای ما به عنوان مسلمانان تعریف می‌کنند. در ادامه، ترجمه فارسی این آیات را ارائه خواهیم کرد و سپس به بررسی تفصیلی آنها خواهیم پرداخت. این آیات، درک بهتری از معنی و منظور قرآن در زمینه تعاملات انسانی و ارزش‌های اخلاقی برای ما فراهم می‌کنند.
| اَلرِّجالُ قَوّامونَ عَلَى النِّساءِ | مردان، تکیه گاه، پشتیبان و نگهبان زنان هستند |
| بِما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلیٰ بَعْضٍ | به دلیل آنکه خدا بعضی از آنها را بر بعضی دیگر، افزونی داده است |
| وَ بِما اَنْفَقوا مِنْ اَمْوالِهِمْ | و به دلیل اینکه آنان از اموال خود، هزینه می‌کنند، |
| فَالصّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ | و زنان درستکار و فرمانبردار، در نهان نیز پاکدامن هستند |
| بِما حَفِظَ اللّهُ | زیرا خداوند نیز حقوق ایشان را حفظ کرده؛ |
| وَ الّاتى تَخافونَ نُشوزَهُنَّ | ولی آن زنان بدکار، که از سرکشی آنها می‌ترسید را |
| فَعِظوهُنَّ | اوّل موعظه و نصیحت کنید؛ |
| وَ اهْجُروهُنَّ فِى الْمَضاجِعِ | و اگر اثر نکرد از همخوابی با ایشان دوری نمائید؛ |
| وَ اضْرِبوهُنَّ | و اگر دست برنداشتند از آنها بیشتر فاصله بگیرید [i] |
| فَاِنْ اَطَعْنَکُمْ فَلا تَبْغوا عَلَیْهِنَّ سَبیلًا | ولی اگر از شما اطاعت کردند، بهانه جویی نکنید؛ |
| اِنَّ اللّهَ کانَ عَلِیًّا کَبیرًا (34) | که خدا همواره بلند مرتبه و بزرگ و بزرگوار است |
| وَ اِنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَیْنِهِما | و اگر نگران جدایی دو همسر شدید، |
| فَابْعَثواحَکَمًا مِنْ اَهْلِهى | یک داور از نزدیکان مرد تعیین کنید |
| وَحَکَمًا مِنْ اَهْلِها | و یک داور نیز از نزدیکان زن |
| اِنْ یُریدا اِصْلاحًا یُوَفِّقِ اللّهُ بَیْنَهُما | اگر بخواهند آشتی کنند، خدا میان آنها آشتی می‌دهد[ii] |
| اِنَّ اللّهَ کانَ عَلیمًا خَبیرًا (35) | که خدا همواره دانایی آگاه است |
| وَ اعْبُدُوا اللّهَ وَ لاتُشْرِکوا بِه‌ى شَیْئًا | و خدا را بپرستید و با او چیزی را شریک نگردانید |
| وَ بِالْوالِدَیْنِ اِحْسانًا وَ بِذِى الْقُرْبیٰ | و به پدر و مادر نیکی کنید و به خویشاوندان نزدیک |
| وَ الْیَتامیٰ وَ الْمَساکینِ وَ الْجارِ ذِى الْقُرْبیٰ | و یتیمان و بینوایان و به همسایگان نزدیک |
| وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصّاحِبِ بِالْجَنْبِ | و همسایگان دور، و دوستان و یاران |
| وَ ابْنِ السَّبیلِ وَ ما مَلَکَتْ اَیْمانُکُمْ | و در راه ماندگان و به بردگان و کنیزانتان نیز احسان کنید [iii] |
| اِنَّ اللّهَ لایُحِبُّ مَنْ کانَ مُخْتالًا فَخورًا (36) | زیرا خدا مردمِ متکبّر و فخرفروش را دوست نمی‌دارد. |
[i] بعضی از خوانندگان، در نگاه اول گمان می‌کنند منظور از نشوز در این آیه، قهر جنسی است . یعنی اگر زنی در امور جنسی از همسرش اطاعت نکرد، می‌توان مراحل سه گانه فوق را در مورد او به اجرا درآورد. اما این گمان صحیح نمی‌باشد: دلیل اول ) اگر منظور قهر جنسی بود، وصف «تخافون» به معنای «می‌ترسید» تناسب نداشت. دلیل دوم ) دوری کردن از ایشان در خوابگاه، به عنوان دومین مرحله‌ی مجازات است، معنی ندارد که آنان قهر جنسی کرده باشند و خداوند هم بگوید در خوابگاه از ایشان دوری کنید. پس معنای «نشوز» در اینجا، امر مهمتری است که با دقّت در عبارت «حافِظاتٌ لِلغَیبِ بِما حَفِظَ اللّه» معلوم می‌شود. منظور از نشوز، نافرمانی از حدود الهی در مورد پاکدامنی می‌باشد. همسرانی که این شرط را رعایت نکرده و در غیاب شوهر، پاکدامنی خود را حفظ نمی‌کنند و اینقدر در این کار سماجت دارند که خطر آبرو ریزی برای شوهر را فراهم می‌کنند. جالب اینجاست که خداوند این گناه مهم را آشکارا بیان نکرده. شاید علت پرده پوشی، این باشد که به ما بفهماند تا حد ممکن چنین خطاهایی را نادیده بگیریم و تلاش کنیم در مرحله اول با نصیحت و گفتار خوش آن را حل کنیم و اگر حل نشد برای مراحل بعد اقدام نمائیم ولی اگر حل شد، آن را فراموش کرده و دیگر یادی از آن نکنیم. باید همچون خداوند، خطا پوش و مهربان باشیم. بعضی از مترجمین «ضَرب» را به معنای زدن گرفته‌اند، ولی این کلمه‌ی «ضَرب» در هیچ کدام از آیات قرآن به معنای زدن نیست. «ضرباً فی الأرض» در قرآن داریم، به معنای مسافرت در زمین، در اینجا نیز «فاضربوهن» یعنی از آنها دور شوید، یا موقتاً آنها را ترک کنید.
[ii] قرآن برای رفع اختلافات خانواده، دادگاهی از خانواده تعیین نموده، ولی متأسفانه این آیه مورد بی‌توجهی واقع شده است. مردم ما در اینگونه موارد فورا به سراغ وکیل رفته و عمر و مال خود را در دادگاه‌ها، تلف کرده و اغلب هم به نتیجه نمی‌رسند. اما دادگاه خانوادگی چند امتیاز مهم دارد، 1- سریع است 2- بدون هزینه است 3- در آن محبت و دلسوزی وجود دارد.
[iii] قرآن و پیامبر اکرم، مرتب بر آزادی غلامان و کنیزان تأکید کرده‌اند و خوشبختانه امروز دیگر برده داری وجود ندارد، ولی باید این احکام محبت آمیز را نسبت به زیردستان و خدمتکاران ، مراعات کنیم. پیامبر بعد از جنگها اعلام می کردند که هر غلام یا کنیزی که ده نفر را باسواد کند، آزاد می گردد.
تعبیر این آیات در استخاره با قرآن
خوب است :
- به شرطی که خدا را بپرستید و با او چیزی را شریک نگردانید و به پدر و مادر نیکی کنید و به خویشاوندان نزدیک و یتیمان و بینوایان و به همسایگان نزدیک و همسایگان دور، و دوستان و یاران و در راه ماندگان احسان کنید.
